تخت جمشید یا پارسه (یا پرسپولیس، پرسهپلیس، هزارستون، صدستون یا چهلمنار) نام یکی از شهرهای باستانی ایران است. که طی سالیان، پیوسته پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بودهاست. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد، که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شدهاست. و به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بودهاست. در نخستین روز سال نو گروههای زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپیها یا استانداریها با پیشکشهایی متنوع جمع میشدند، و هدایای خود را به شاه پیشکش میکردند.
همه چی در مورد تخت جمشید
یکی از شهرهای باستانی ایران است که پایتخت باشکوه ایرانیان در زمان پادشاهان هخامنشی بوده است. گردشگران خارجی این مکان را به نام «پرسپولیس» میشناسند که به معنی شهر پارسیان است و شبیه به نامی است که در گذشته یونانیان بر تخت جمشید نهاده بودند. یونانیان به تخت جمشید، «پرسه پلیس» یعنی شهر پارسیان میگفتند. «تخت» به معنی پایتخت و سکوی بزرگ کاخ است و «جمشید» نماد شهریاری و برپاکننده آیین جشن نوروز است. بنابراین تخت جمشید به معنی پایتخت باشکوهی است که شاهی مقتدر در آن پادشاهی میکند.
با این حال، جالب است بدانید که نام اصلی این بنای تاریخی «پارسه» است و پس از حمله اسکندر و اعراب به ایران، مردمی که از کنار خرابههای این بنا گذر میکردند، تصاویر حکاکی شده تخت شاهی را میدیدند که روی دست مردم بلند شده است و گمان میکردند این تصویر همان اورنگ (تخت) است که فردوسی نیز از آن یاد کرده است و از قدیم، مشهور بوده است. به همین خاطر، این بنا میان عوام به «تخت جمشید» معروف شد و نام اصلی آن در کتیبههای به خط میخی نگاشتهشده این بنا «پارسه» است.
قدمت بنا
این بنا حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد ساخته شد و ۲۰۰ سال بعد، به آتش کشیده شد و از بین رفت. این بنا به طور کامل از سنگ تهیه شده است و آنچه امروز به نام تخت جمشید شناخته میشود، سنگهایی است که از این آتشسوزی به جا مانده است و به بخشهای مختلف این پایتخت باستانی مربوط میشود.
تخت جمشید سرنوشت پرفراز و نشیبی داشته است. بنای تاریخی تخت جمشید به دست داریوش بزرگ، پسرش خشایارشاه و نوهاش اردشیر اول ساخته شد و نماد قدرت امپراتوری هخامنشی بود.
در ساختن بنای تخت جمشید از کارگران ایرانی، مصری، عیلامی، یونانی، بابلی و آشوری استفاده شده است که رعیت دولت هخامنشیان بودهاند و بابت این کار مزد دریافت میکردهاند.
هخامنشیان اقامتگاههای متعددی داشتند که به صورت فصلی در آنها سکنی میگزیدند؛ تخت جمشید اقامتگاه بهاری هخامنشیان بود و کاخهای هگمتانه و شوش، اقامتگاههای زمستانی هخامنشیان بودند. در تخت جمشید، جشنهای نوروزی با شکوه بینظیری برگزار میشد و از سراسر سرزمینهای تحت سلطه هخامنشیان، برای احترام به پادشاهان، کاروانها و فرستادههای سایر امپراتوریها، حاضر میشدند.
نقوش تخت جمشید
کارگران، معماران و هنرمندان زیادی در ساخت کاخها و زیباسازی آن نقش داشتهاند. حکاکی نقوش روی سنگها و سرستونها از برجستهترین آثار دیدنی این مکان است. یکی از نقوش پرتکرار در اینجا ، گل نیلوفر است که نماد شاهان هخامنشی است و در یکی از نقشها، خشایارشا با عصای شاهی در دست راست و گل نیلوفر آبی در دست چپ، د رمجلس بار عام شاهی نشسته است و ولیعهد در کنار او نیلوفر آبی را در دست چپ خود گرفته است و دست راستش را به حالت احترام بالا نگه داشته است.
معماری تخت جمشید
زیربنای این بنا ۱۲۵ هزار متر مربع است. ورودی از سکو و دو پلکان است که به صورت موازی روبروی یکدیگر قرار گرفتهاند. هر پلکان ۱۱۱ پله پهن و کوتاه دارد تا بازدیدکنندگان باوقار و به آرامی وارد بنا شوند و گاههای خود را شمرده بردارند. در بالای پلکانهای ورودی، دروازه ملل قرار دارد که به نام «دروازه خشایارشا» و «دروازه بزرگ» نیز مشهور است. دروازه ملل ده متر ارتفاع دارد و پس از عبور از این دروازه، محوطه کاخهای تخت جمشید شروع میشود.
کاخها و بناهای تخت جمشید
در تخت جمشید ۸ کاخ وجود دارد. کاخ «آپادانا» به فرمان داریوش بنا شده است و مخصوص پذیرایی از مهمانان در جشن نوروز بوده است. این کاخ از طریق پلکانی در قسمت جنوب غربی، به کاخ «تچر» یا «آینه» وصل میشود. از کاخ اپادنا، تنها ۱۴ ستون باقی مانده است. کاخ تچر به معنی خانه زمستانی است که به فرمان داریوش بنا شده است و اقامتگاه اختصاصی او بوده است. کاخ تچر یک موزه خط است و کتیبههای بسیاری در آن وجود دارد.
کاخ «هدیش» مخصوص خشایارشا بوده است و به نام همسر دوم دو اسمگذاری شده است. این کاخ در مرتفعترین صفه واقع شده است، و به وسیله دو پلکان به کاخ ملکه ارتباط پیدا میکند. مورخان حس میزنند که آتشسوزی بزرگ از این کاخ شروع شده باشد.
کاخ «ملکه» از دیگر کاخ های این بنا است که در نزدیکی کاخ هدیش قرار دارد. کاخ «سهدر»، «اچ»، «صدستون» و «شورا» نیز از دیگر کاخهای این مکان هستند که هرکدام استفاده مخصوص به خود را برای پذیرایی از مهمانان، شورا و جلسات داشتهاند.
یکی از بزرگترین بناها، ساختمان خزانه شاهنشاهی است که یک تالار ۹۹ ستونی، یک تالار صدستونی، تعدادی سالن، اتاق و دو حیاط خلوت دارد. به عقیده مورخان، ساختمان خزانه مهمترین بنای تخت جمشید بوده است که اشیای قیمتی را در ان نگه میداشتهاند، حتی الواح گلی مربوط به دستمزد کارگران و کتیبه معروف خشایارشا در این ساختمان بوده است. طبق یافتههای مورخان، پس از به آتش کشیدن تخت جمشید، اسکندر تمام خزانه را منتقل کرده است.
موزه تخت جمشید
راه رفتن در این موزه مانند قدم زدن در یک موزه بسیار بزرگ است، سرستونها، مجسمههای سنگی، همه و همه اشیاء قیمتی این شهر باستانی هستند اما موزه اصلی در یکی از کهنترین کاخهای تخت جمشید برپا شده است که شامل ایوان، دو نگارخانه و یک تالار میشود.
قطعاتی از پرده سوخته ، گلمیخ های زرین، مهرههای دوره هخامنشی به رنگ زرد، سیاه، قهوهای روشن و قهوهای تیره از دیدنیهای جالب موزه تخت جمشید هستند. ظروف سنگی با تزئینات خاص و در اندازههای گوناگون، از دیگر اشیاء قیمتی موزه هستند ک هبا توضیحات درباره قدمت، نوع استفاده و محل کشف، در ویترینها قرار دارند. کتیبهها و الواح سنگی، بخشی دیگری از دیدنیهای سرگرمکننده این موزه است.
موقعیت مکانی تخت جمشید کجاست
این بنا یکی از پربازدیدترین مناطق گردشگری ایران است که در میراث جهانی یونسکو نیز ثبت گردید است و بازدیدکنندگانی از سراسر دنیا دارد. تخت جمشید در استان فارس، نزدیکی شهر شیراز قرار دارد و در کنار نقش رستم و پاسارگاد واقع شده است و با کرایه تاکسی، میتوانید در سفر به شهر شیراز، به آنجا نیز سر بزنید. برای بازدید از این مکان ، یک روز زمان نیاز است.